* HT Fantastic Devi - shoulders:  beginning of the degenerative changes in both shoulders, shadow in the right shoulder, no symptoms; regarding the age of the first x ray (6 years old) it's hard to indicate actual cause of that shadow and degenerative changes in shoulders - injury, microtraumas, development; Devi trains obedience. I can only suppose that development issues rather would've shown advanced degenerative changes at this point, not the beginning.

​

Jak interpretować tabelę:

 

wpis free oznacza wolny, np. na zdjęciu rtg stawy są prawidłowe, ale nie jest to oficjalny wynik z wpisem do rodowodu

​

​

Z jakimi problemami zdrowotnymi możesz zetknąć się w rasie?

​

W rasie występuje wiele różnorodnych chorób i zdrowotnych obciążeń genetycznych. Do głównych bolączek można zaliczyć choroby stawów, oczu, neurologiczne, w tym padaczkę i głuchotę. Specyficzna dla rasy jest również choroba przyzębia i spichrzeniowa, oraz zaburzenia wchłaniania jelitowego. Dla wielu chorób dostępne są testy genetyczne, niestety dla części z nich można wykonać jedynie badania kliniczne (stawy, oczy, serce, słuch). Oznacza to, że nie ma czegoś takiego, jak szczenię wolne po rodzicach np. od dysplazji - od takiego hodowcy uciekaj jak najdalej - w najlepszym wypadku jest niedoinformowany, w gorszym żeruje na niewiedzy nabywcy. Termin wolny po rodzicach może dotyczyć jedynie mutacji (obecności lub braku) stwierdzonych w badaniach DNA.

​

1. Choroby stawów:

​

• dysplazja biodrowa HD (hip dysplasia); nieprawidłowości w budowie panewki stawowej - niedopasowanie kształtu głowy kości udowej do panewki stawu biodrowego (luzy w stawie), zbyt płytka panewka, nieprawidłowy kształt głowy kości udowej; powodujące w większym lub mniejszym stopniu kulawizny i ból, w zależności od stopnia zaawansowania ograniczające sprawność psa lub wymagające leczenia. Więcej na temat dysplazji biodrowej.
  Wyniki:
  HD A - biodra doskonałe, wolne od dysplazji
  HD B - biodra poprawne, wolne od dysplazji
  HD C - lekka (nieznaczna) dysplazja
  HD D - umiarkowana (średnia) dysplazja
  HD E - ciężka dysplazja

• dysplazja łokciowa ED (elbow dysplasia); termin dysplazja łokciowa jest używany do opisania grupy schorzeń stawu łokciowego spowodowanych zaburzeniami rozwojowymi (z wykluczeniem mechanicznych urazów); zaliczane są tutaj: izolowany wyrostek dziobiasty przyśrodkowy kości łokciowej (FMCP), osteochondroza kłykcia przyśrodkowego kości ramiennej (OCD), izolowany wyrostek dodatkowy kości łokciowej (UAP), niezgodność powierzchni stawowych (INC); tak jak dysplazja biodrowa powoduje bolesność stawu objętego chorobą, kulawizny, może wymagać leczenia operacyjnego i okresowego lub dożywotniego ograniczenia ruchu. Dziedziczenie choroby prawdopodobnie poligeniczne (odziedziczalność wg OFA 0,2-0,6; gdzie 1 oznacza zależność cechy wyłącznie od genów, 0 wyłącznie od czynników środowiska), stopień dysplazji zależny od czynników środowiskowych; żywienie, szybki wzrost, intensywna aktywność, urazy mechaniczne. Więcej na temat dysplazji łokciowej.
  Wyniki:
  ED 0/0 - łokcie prawidłowe, wolne od dysplazji
  ED 1/1 - lekka (nieznaczna) dysplazja
  ED 2/2 - średnia (umiarkowana) dysplazja
  ED 3/3 - ciężka dysplazja

• osteochondroza (OCD) - oddzielająca martwica kostno-chrzęstna, może dotknąć każdy staw w ciele psa; zaburzenie rozwojowe szczeniąt, najczęściej dotyczy stawów łokciowych, ramiennych, kolanowych i skokowych, o niewyjaśnionej etiologii 
  możliwe czynniki wpływające na rozwój choroby: genetyka, żywienie, zbyt duża waga, intensywna aktywność fizyczna
  etapy choroby: 1. pogrubienie chrząstki; 2. odwarstwienie; 3. pęknięcie
  objawy: kulawizna, obrzęk stawu, zmniejszenie zakresu ruchów, bolesność stawu, najczęściej w wieku 4-9 miesięcy
  uciążliwość: 1-2/3
  rozpoznanie: rentgen, tomografia, rezonans, badanie artroskopowe
  leczenie: NLPZ, chondroprotektory, kontrola ruchu, wagi, żywienia, fizjoterapia, artroskopia lub artrotomia
  rokowanie: dobre, jeśli w stawie nie pojawiły się zmiany zwyrodnieniowe
  wyniki: najczęściej stosowany zapis OCD free lub 0/0 (wolny od OCD) dotyczy stawów barkowych; inny termin stosowany odnośnie barków to shoulder dysplasia

 

2. Choroby genetyczne, na które dostępne są testy DNA:

 

• CEA (CH) – anomalia oczu collie - wrodzone zmiany w budowie naczyniówki i siatkówki oka, mogą być o różnym stopniu nasilenia i ograniczenia widzenia (więcej tutaj)
  dziedziczenie: autosomalne recesywne ze zróżnicowaną ekspresją, mutacja: delecja; gen: NHEJ1
  NN - normal, zdrowy; NC - carrier, zdrowy; CC - affected, dotknięty chorobą

• CL (NCL5) – neuronowa lipofuscynoza ceroidowa 5; wrodzona choroba neurodegeneracyjna, charakteryzująca się nagromadzeniem wewnątrz komórek nerwowych ziarnistości wykazujących samoistną fluorescencję i wczesną śmiercią neuronów.
  objawy: 18-24 miesiąc życia, postępujące zmiany zachowania, nadaktywność, demencja, agresja, utrata koordynacji, ataksja, opóźnione odruchy korektury, ślepota, spowolniona reakcja źrenic
  uciążliwość, rokowanie: choroba letalna (śmiertelna)
  rozpoznanie: test dna, histopatologia pobranej tkanki skóry i mózgowia
  leczenie: brak, eutanazja
  dziedziczenie: autosomalne recesywne; mutacja punktowa; gen: CLN5
  NN - normal, zdrowy; NC - carrier, zdrowy; CC - affected, dotknięty chorobą

• TNS – zespół uwięzionych neutrofili - wrodzone upośledzenie układu odpornościowego
  dziedziczenie: autosomalne recesywne; mutacja: delecja; gen: VPS13B
  NN - normal, zdrowy; NC - carrier, zdrowy; CC - affected, dotknięty chorobą

• MDR1 – nadwrażliwość na iwermektynę - gen MDR1 koduje wytwarzanie białka glikoproteiny P, znajdującego się m. in. w śródbłonku naczyń włosowatych mózgu i odpowiada za odprowadzanie toksyn, w tym iwermektyny (lek przeciwpasożytniczy) i innych leków. Pełna wrażliwość na niektóre leki ujawnia się w układzie homozygotycznym, u osobników heterozygotycznych może występować nadwrażliwość mniejszego stopnia, np. wymagającego zmniejszenia dawki leku
  nadwrażliwość dotyczy następujących leków:
  winkrystyna, doksorubicyna, cyklosporyna, takrolimus, iwermektyna, milbemycyna, selamektyna, moksydektyna, fenobarbital, acepromazyna, loperamid, hormony steroidowe
  możliwe czynniki wpływające na rozwój choroby: geny
  objawy: po podaniu wymienionych leków; ataksja, drżenia, drgawki, nadmierne ślinienie, objawy ogłuszenia, bradykardia, rozszerzenie źrenic, utrata odruchu źrenicowego, śpiączka, zatrzymanie oddechu
  uciążliwość: należy zachować ostrożność przy podawaniu leków i psy o nieznanym statusie genetycznym traktować jak obciążone nadwrażliwością
  rozpoznanie: badanie DNA
  dziedziczenie: autosomalne niepełna dominacja; mutacja: delecja; gen: ABCB1

• IGS – zespół Imerslunda-Grasbecka; wrodzone zaburzenia wchłaniania wit. B12 (kobalaminy) w jelicie cienkim
  objawy: zwykle 6-12 tygodni, niedobór witaminy B12; anemia, letarg, brak wzrostu, brak przyrostu masy ciała, złe samopoczucie, brak apetytu, pogorszenie objawów po posiłku
  rozpoznanie: test genetyczny
  leczenie: suplementacja witaminy B12
  dziedziczenie: autosomalne recesywne; mutacja: delecja; gen: CUBN
  NN - normal, zdrowy; NC - carrier, zdrowy; CC - affected, dotknięty chorobą

• DM – Degenerative Myelopathy – mielopatia zwyrodnieniowa, choroba dziedziczna
  objawy: 5-6 lat, postępujący niedowład kończyn piersiowych oraz porażenie kończyn miednicznych do porażenia czterokończynowego, deficyt nerwów czaszkowych
  rozpoznanie: badanie neurologiczne rdzenia kręgowego, test dna
  leczenie: brak, eutanazja
  uciążliwość, rokowanie: choroba letalna (śmiertelna)
  dziedziczenie: autosomalne recesywne z niepełną penetracją; mutacja punktowa; gen: SOD1
  NN - normal, zdrowy; NC - carrier, zdrowy; CC - affected, dotknięty chorobą

• GG – Glaucoma & goniodysgenesis; jaskra i goniodysgeneza
  dziedziczenie: autosomalne recesywne; gen: OLFML3

• RS, RNS – Raine syndrome, Dental hypomineralization – hipomineralizacja zębów
  gen, którego dotyczy mutacja koduje białko wiążące wapń i fosforany wpływające na właściwą mineralizację kości; bez białka nie zachodzi prawidłowa mineralizacja zębów, przez co zęby nie są tak mocne oraz bardziej podatne na uszkodzenia, choroba dziedziczna, wrodzona, dziedziczenie autosomalne recesywne
  ekstremalne zużycie zębów, które może być bardzo bolesne.
  objawy: mogą nie być na początku zauważalne, zazwyczaj występują przed ukończeniem 2 lat w zależności od nasilenia; brązowienie zębów, zapalenie miazgi zęba, różowe, fioletowo szare przebarwienia zębów (martwica zęba)
  rozpoznanie: test genetyczny
  uciążliwość: możliwa duża bolesność
  leczenie: usunięcie uszkodzonych zębów
  dziedziczenie: autosomalne recesywne; mutacja punktowa; gen: FAM20C
  NN - normal, zdrowy; NC - carrier, zdrowy; CC - affected, dotknięty chorobą

• MH – Malignant Hyperthermia – hipertermia złośliwa
  możliwe czynniki wpływające na rozwój choroby: dziedziczne, szybki wzrost temperatury, tachykardia, spadek ciśnienia krwi, anestetyki wziewne, stres, duży wysiłek fizyczny
  objawy: zaburzenia pracy serca, opuchnięcie, stwardnienie i ogólna bolesność mięśni
  uciążliwość: krytyczne znaczenie dla zdrowia i życia
  rozpoznanie: podwyższona aktywność kinazy kreatynowej we krwi, mioglobina w moczu, niespecyficzne zmiany w biopsji z mięśni: różna średnica włókien mięśniowych, przerost, zwiększenie liczby jąder w komórkach, okołonaczyniowe nacieki limfocytów, obrzęk komórek mięśniowych, miejscowe niedokrwienie, martwica, test DNA
  leczenie: usunięcie czynników wzmagających objawy, płukanie żołądka, kroplówki, leki przeciwbólowe, antybiotyki
  rokowanie: choroba śmiertelna/semiletalna
  dziedziczenie: autosomalne dominujące; mutacja punktowa; gen: RYR1
  NN - normal, zdrowy; NC - carrier i CC - affected, dotknięty chorobą

• SN – Sensory neuropathy – neuropatia czuciowa; ciężka choroba genetyczna spowodowana degeneracją komórek nerwów czuciowych i ruchowych, choroba dziedziczna, wrodzona
  objawy: między 2-7. miesiącem życia, trudności w chodzeniu, nieprawidłowo wyprostowane kończyny, postępujące zaburzenia koordynacji poruszania i współdziałania grup mięśni, chodzenie na kłykciach, zanik mięśni, samookaleczenia kończyn; kończyny tylne przeważnie bardziej dotknięte niż przednie; nietrzymanie moczu; https://youtu.be/D7IxPlxo3lc
  rozpoznanie: test genetyczny
  uciążliwość: wysoka; chore psy czują mrowienie, drętwienie, w efekcie nadmiernego lizania i samookaleczania rany
  rokowanie: eutanazja
  dziedziczenie: autosomalne recesywne; gen: FAM134B
  NN - normal, zdrowy; NC - carrier, zdrowy; CC - affected, dotknięty chorobą

• HUU (SLC) Hyperuricosuria – hiperurikozuria
  dziedziczenie: autosomalne recesywne; mutacja punktowa; gen: SLC2A9
  NN - normal, zdrowy; NC - carrier, zdrowy; CC - affected, dotknięty chorobą

• PLL Primary lens luxation – pierwotne zwichnięcie soczewki
  dziedziczenie: autosomalne niepełna dominacja; mutacja punktowa; gen: ADAMTS17
  NN - normal, zdrowy; NC - carrier i CC - affected, dotknięty chorobą

• EAOD, EOD - Early Adult Onset Deafness - wczesna głuchota; pogorszenie/utrata słuchu występuje już w wieku 3-6 lat, zanim pies osiągnie podeszły wiek; może dotyczyć jednego ucha lub być obustronna; psom z podejrzeniem głuchoty wykonuje się badanie słuchu BAER; obecnie oferowany na rynku test markerowy nie jest tożsamy z wynikami innych testów DNA, gdzie stwierdza się obecność lub brak konkretnej mutacji genowej odpowiedzialnej za daną chorobę; test szacuje prawdopodobieństwo wystąpienia wczesnej głuchoty przez stwierdzenie obecności lub jej braku 1 lub więcej kopii 4  "połączonych" ze sobą markerów, które mogą być związane z genami powodującymi wczesną utratę słuchu. Więcej na temat testu oraz aktualne stanowisko American Border Collie Association odnośnie EOD tutaj.
  NN - normal, zdrowy; NC - carrier, zdrowy; AT RISK - potencjalnie dotknięty chorobą

• vVD - Von Willebrand’s Disease, choroba von Willebranda; zaburzenia krzepnięcia u psów, proces chorobowy jest powodowany ilościowym bądź jakościowym defektem czynnika von Willebranda (vWF) będącym niezbędnym elementem kaskady krzepnięcia krwi. Defekt vWF prowadzi do niekontrolowanych krwawień samoistnych lub w następstwie urazów.
  objawy: od łagodnego krwawienia po zagrażający życiu ubytek krwi, powtarzające się krwawienia w przewodzie pokarmowym z towarzyszącą biegunką lub bez niej; krwawienia z nosa; krwawienia po ekstrakcji zęba; krwawienia z dziąseł; krwawe wybroczyny: silne krwawienia podczas cieczki; kulawizny na skutek krwawienia śródstawowego; nadmierne krwawienia po obcięciu pazura, pooperacyjne.
  vWD dzieli się na trzy zasadnicze kategorie: typ 1, typ 2 oraz typ 3 i szereg podtypów. Typ 1 vWD jest tym najłagodniejszym i najczęstszym wariantem choroby u psów.
  dziedziczenie autosomalne dominujące ze zmienną penetracją
  NN - normal, zdrowy; NC - carrier i CC - affected, dotknięty chorobą

• CN canine cyclic neutrpenia - obniżenie liczby granulocytów obojętnochłonnych (neutrofilów) we krwi obwodowej poniżej normy; defekt z grupy niedoborów odporności nieswoistej, inaczej Gray Collie Syndrome
  etiologia: zaburzenia metabolizmu puryn w komórkach macierzystych szpiku kostnego, zmniejszona zdolność do wewnątrzkomórkowego zabijania drobnoustrojów w neutrofilach
  możliwe czynniki wpływające na rozwój choroby: genetyczne (dziedziczenie autosomalne recesywne, test DNA)
  objawy: neutropenia ze zmniejszeniem liczby erytrocytów i płytek krwi, trwająca ok 3 dni w cyklach co 12-14 dni; podatność na zakażenia, biegunka, gorączka, infekcje oczu, bolesność stawów, zakażenia skóry, spontaniczne krwawienia, słaby rozwój szczenięcia
  rozpoznanie: test genetyczny
  leczenie: osłonowa antybiotykoterapia w trakcie epizodów neutropenii
  rokowanie: przeżywalność do 2-3 lat

• MC - miotonia congenita, miotonia wrodzona; etiologia: dziedziczenie autosomalne recesywne
  objawy: niebolesne napięcie mięśni, opóźniony rozkurcz mięśni o różnym nasileniu, widoczny zwłaszcza podczas zdenerwowania, podniecenia, kontaktu z zimną wodą i po wysiłku; mogą wystąpić zaburzenia w wymianie uzębienia, w ruchomości żuchwy, rozstawieniu łuków jarzmowych, relacji zębowych; pierwsze objawy pojawiają się w wieku 3 miesięcy
  rozpoznanie: w badaniu klinicznym i obrazowym stwierdza się uogólniony przerost mięśni, w badaniach laboratoryjnych może być podwyższony poziom enzymów mięśniowych (CK, LDH, AST), w badaniu elektromiograficznym (EMG) wyładowania zmienne oraz wyładowania miotoniczne
  leczenie: leki miorelaksacyjne, stabilizujące błonę miocytów

 

3. Choroby oczu:

 

• CEA Collie eye anomaly - niedorozwój naczyniówki oka

• PLL pierwotne zwichnięcie soczewki

• CAT katarakta (zaćma)

• PRA postępujący zanik siatkówki, pow 2. roku życia, przeważnie u samców – sugerowane sprzężenie z chromosomem

• dystrofia rogówki, corneal dystrophy

• zwyrodnienie ciała szklistego

• glaucoma/jaskra i goniodysgeneza

• RD retinal dysplasia – dysplazja siatkówki

• PHPV Persistent hyperplastic primary vitreous – przetrwałe hiperplastyczne ciało szkliste

• PPM Persistent pupillary membrane – przetrwała błona źreniczna

• PLA Pectinate ligament abnormality – nieprawidłowe więzadła grzebieniaste (w kącie przesączania = tęczówkowo–rogówkowym)
  PLL Primary lens luxation – pierwotne zwichnięcie soczewki

• POAG Primary open angle glaucoma – pierwotna jaskra z otwartym kątem przesączania

• RPED Retinal pigment epithelial dystrophy – dystrofia nabłonka barwnikowego siatkówki

Więcej na temat chorób oczu tutaj.

O tym, że pies jest zdrowy, czy chory na powyżej wymienione choroby, mówi przeprowadzone badanie kliniczne oczu przez weterynarzy okulistów.

​

4. Inne choroby:

​

• epilepsja, padaczka
  drgawki ze względu na przyczynę dzielone są na drgawki reaktywne (przyczyna metaboliczna), padaczka symptomatyczna (przyczyna wewnątrzczaszkowa), padaczka kryptogenna (przyczyna nieznana), padaczka idiopatyczna (przyczyna genetyczna)
  objawy w stadiach napadu drgawkowego:
  stadium zwiastunowe – nieprawidłowe zachowanie, niepokój, strach, niepewność, nerwowość, agresywność, patrzenie w 1 punkt, nadmierne obwąchiwanie, nieprawidłowa wokalizacja
  1. aura – wymioty, zmienione źrenice, pierwsze zaburzenia motoryczne lub psychiczne
  2. napad – skurcze (toniczne, kloniczne, toniczno-kloniczne) kilku kończyn lub jednej, drgania mięśni, drżenie, kłapanie żuchwą, niezborność, ślinienie, zmiany źrenic, oddawanie moczu i kału, wokalizacja, łapanie much, halucynacje, dezorientacja, utrata świadomości
  3. okres ponapadowy – przemijająca ślepota ośrodkowa i/lub głuchota, agresywność, dezorientacja, wzmożone pragnienie i/lub apetyt, zmęczenie, podniecenie, nieprawidłowa wokalizacja, splątanie, chodzenie bez celu, niezborność
  wiek występowania pierwszych napadów – 1-3 lata
  rozpoznanie: poprzez wykluczenie innych przypadłości powodujących drgawki; badania kliniczne, neurologiczne, obrazowe (rezonans magnetyczny MRI), laboratoryjne (morfologia krwi, profil nerkowy, wątrobowy, jonogram, na kwasy żółciowe,  amoniak, glukozę, profil tarczycowy), badania serologiczne przy podejrzeniu choroby zakaźnej, badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, elektroencefalograficzne
  leczenie: głównie farmakologia, dieta
  rokowanie: zależne od nasilenia objawów i odpowiedzi na leczenie, możliwa konieczność eutanazji w przypadku lekoopornej padaczki

• EIC/BCC - exercise induced collapse, border collie collapse; zapaść powysiłkowa o niewyjaśnionym dotychczas sposobie powstawania
  objawy: nienaturalny chód, sztywne kończyny, wokalizacja, wygięcie kręgosłupa w łuk, upadanie ze zwiotczeniem całego ciała, bez utraty świadomości; stres i wysiłek mogą nasilać objawy; pierwsze pojawiają się w wieku 3-7 miesięcy do 4 roku życia
  uciążliwość: zależy od stopnia nasilenia choroby
  rozpoznanie: wykluczenie zaburzeń na tle krążeniowym, innych chorób neurologicznych, jak np. narkolepsja, katalepsja, scotty cramp, nużliwość mięśni; badania krwi na wykluczenie innych schorzeń – poziom przeciwciał przeciwko receptorom acetylocholiny; test genetyczny na wykrycie mutacji w obrębie genu, ALE dostępny tylko dla labradorów
  leczenie: diazepam i klonazepam

• głuchota ślimakowo-woreczkowa zależna od cech umaszczenia (pigment-associated cochleo-saccular deafness)
  etiologia: geny z locus S (łaciatość sp i extreme white) oraz locus M (gen warunkujący merle) odpowiadają za pigmentację skóry, sierści, tęczówek oka oraz prążka naczyniowego w ślimaku ucha; melanocyty prążka naczyniowego odgrywają istotną rolę w utrzymaniu składu jonowego endolimfy ślimaka w uchu wewnętrznym – brak odpowiedniego potencjału powoduje nieodwracalne obumieranie komórek rzęsatych, niezbędnych w procesie słyszenia
  wada często występuje u osobników z błękitnymi tęczówkami oka, heterochromią (różnobarwne tęczówki), brakiem pigmentu na powiece, niewypigmentowanym uchem; może być jedno- lub obustronna
  objawy: brak reakcji na dźwięki, ustawianie się jedną stroną w kierunku źródła dźwięku
  rozpoznanie: testy behawioralne, badanie słuchu BAER (od 6 tygodnia życia)
  leczenie: brak
  rokowanie: dobre
  osobniki dotknięte wadą powinny być eliminowane z hodowli

• coraz częściej choroby serca - w celu sprawdzenia wykonuje się badanie osłuchowe i echokardiograficzne, zaleca się wykonanie echo po ukończeniu 12mc, kolejne wg zaleceń lekarza weterynarii

​

​

ŹRÓDŁA
Schollenberger A. (red.), Wybrane wrodzone wady rozwojowe i choroby dziedziczne u psów i kotów. Przewodnik PSLWMZ, Galaktyka, 2017
Fischer A. i in., Padaczka idiopatyczna u psów, 2013
Trzeciak M., Gruszczyńska J., Podłoże genetyczne cystynurii u psów, Życie Weterynaryjne 86(7), 2011
Michalska E., Stańczyk E., Dydak M., Wrodzone zaburzenia rozwojowe u szczeniąt, Magazyn Weterynaryjny 06, 2012
Pomianowski A., Kwiatkowska M., Bocheńska A., Monowit T., Niezborność – objaw choroby neurologicznej. Magazyn Weterynaryjny 11, 2011
https://www.animalgenetics.eu/Canine/Genetic_Disease/DH.asp 10/04/2021
https://www.animalgenetics.us/Canine/Genetic_Disease/SN.asp 10/04/2021
https://www.animalgenetics.us/Canine/Genetic_Disease/IGS.asp 10/04/2021
https://pl.laboklin.info/von-willebrand-disease-type-i-vwd/ 10/04/2021
https://pl.laboklin.info/mdr1-gene-variant/ 10/04/2021
Pikiel M., Jaskra – diagnostyczne i terapeutyczne wyzwanie dla lekarza weterynarii, Weterynaria po Dyplomie 06, 2016
Stefanowicz P., Gonioskopia – niezbędny element badania okulistycznego, Magazyn Weterynaryjny 06, 2013
Bedford PGC, Dziedziczne choroby oczu u psów. Cz. I, Magazyn Weterynaryjny 04, 2014
Bedford PGC, Dziedziczne choroby oczu u psów. Cz. II, Magazyn Weterynaryjny 06, 2014
Bedford PGC, Dziedziczne choroby oczu u psów. Cz. III, Magazyn Weterynaryjny 01, 2015
https://vetspecialists.co.uk/fact-sheets-post/glaucoma-fact-sheet/ 10/04/2021
https://www.bva.co.uk/canine-health-schemes/eye-scheme/ 10/04/2021
ECVO Manual: Breeds, Definitions, 2017
 

​

​

Powyższy tekst oraz wszystkie inne zawarte na niniejszej stronie stanowią własność intelektualną i są objęte prawem autorskim, niedozwolone jest jego kopiowanie i rozpowszechnianie bez wiedzy i zgody autora (Katarzyny Jakubczyk).

​

​